English
Język Polski
Postawy Polaków wobec Żydów w świetle okupacyjnych dokumentów na przykładzie dystryktu lubelskiego
Jakub Chmielewski
j.chmielewski@majdanek.eu BiogramJakub Chmielewski – dr, autor dysertacji pt. „Judenrat w Lublinie (1940–1942)” (praca wyróżniona II nagrodą w Konkursie im. Majera Bałabana), pracownik Działu Historii Państwowego Muzeum na Majdanku; jego zainteresowania badawcze obejmują prześladowania i zagładę Żydów na terenie dystryktu lubelskiego ze szczególnym uwzględnieniem działania gett, Judenratów i policji żydowskiej, pracy przymusowej, deportacji do obozów zagłady akcji „Reinhardt” oraz stosunków polsko-żydowskich. Ostatnio opublikował m.in. Portret zbiorowy żydowskiej rodziny w lubelskich gettach na Podzamczu i Majdanie Tatarskim [w:] Rodzina żydowska na ziemiach polskich pod okupacją niemiecką (2024).
https://orcid.org/0009-0009-7399-8514
Państwowe Muzeum na Majdanku
Zagłada Żydów. Studia i Materiały, Nr 20 (2024), Strony: 591-614
Data zgłoszenia: 2024-03-07Data akceptacji: 2024-07-10
Data publikacji: 2024-12-17
https://doi.org/10.32927/zzsim.1047
Abstrakt
Analizując różne, na ogół dotąd nieznane lub słabo wykorzystane materiały z okresu okupacji, autor omawia postawy Polaków wobec Żydów od jesieni 1941 r. do lata 1944 r. w dystrykcie lubelskim. Cezurę wyznacza z jednej strony rozporządzenie generalnego gubernatora Hansa Franka z 15 października 1941 r. o karze śmierci za samowolne opuszczanie przez Żydów wyznaczonych dzielnic mieszkaniowych oraz niesienie im pomocy, z drugiej − koniec niemieckiej okupacji. Był to szczególnie tragiczny i niebezpieczny dla Żydów czas, kiedy często bezskutecznie szukali schronienia przed nieuchronnie grożącą śmiercią. Skazani na zagładę Żydzi byli masowo mordowani w ramach Einsatz Reinhardt podczas brutalnych deportacji, w komorach gazowych obozów zagłady, ale także w trakcie licznych obław, w których obok organizujących je Niemców niejednokrotnie uczestniczyły formacje pomocnicze. Zdarzało się, że uciekinierów z gett wyłapywała samodzielnie miejscowa ludność, odstawiając ich do najbliższych posterunków policji lub bez niczyjej wiedzy mordując. Artykuł odsłania nie tylko te najmroczniejsze postawy, przybliża także represje, jakie dotykały Polaków, podejmujących się trudu pomocy Żydom, pomimo drakońskich sankcji W pracy nad tekstem wykorzystano dokumenty głównie z archiwów polskich, ale też zagranicznych. Znalazły się wśród nich materiały publikowane przez sąd (specjalny i okręgowy), władze policyjne i cywilne, w tym m.in. meldunki, raporty, akta osobowe policjantów, nakazy aresztowania, Książkę Stacyjną, zeznania, protokoły posiedzeń sołtysów, jak i pozyskane przez PCK informacje o więźniach Zamku w Lublinie. Po źródła powojenne sięgano sporadycznie, gdy było to uzasadnione. Taki dobór materiałów pozwolił na nakreślenie szerszej panoramy postaw Polaków wobec Żydów i wynikających z tego konsekwencji.
Słowa kluczowe
Niemiecki Sąd Specjalny , Policja Kryminalna , Policja Polska , dystrykt lubelski , pomoc Żydom , prześladowania Żydów , Polacy
Bibliografia
Źródła archiwalne / Archival sources
Google Scholar
Archiwum Bad Arolson (ABA)
Google Scholar
Zbiory online
Google Scholar
Archiwum Federalne w Berlinie (AFB)
Google Scholar
R. 137, Deutsche Staatsanwaltschaft Lublin
Google Scholar
Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej (AIPN)
Google Scholar
GK 103, Dowódca Policji Bezpieczeństwa i Służby Bezpieczeństwa w dystrykcie lubelskim
Google Scholar
GK 104, Dowódca żandarmerii w dystrykcie lubelskim
Google Scholar
GK 132, KL Mittelbau-Dora
Google Scholar
Lu 315/263, Akta w sprawie karnej p-ko Zofii Kępie
Google Scholar
Lu 501/40, Ankiety Okręgowej Komisji Badania Zbrodni Hitlerowskich w Lublinie zebranych w latach 1969-1973 dot. miejsc i faktów zbrodni hitlerowskich na terenie pow. Kraśnik, gr. Urzędów
Google Scholar
Archiwum Państwowe w Lublinie (APL)
Google Scholar
, Urząd Okręgu Lubelskiego/Archivamt
Google Scholar
, Starostwo Powiatowe w Lublinie
Google Scholar
, Komendant Policji Bezpieczeństwa i Służby Bezpieczeństwa w Lublinie
Google Scholar
, Więzienie Policji Bezpieczeństwa i Służby Bezpieczeństwa na Zamku w Lublinie
Google Scholar
, III. Oddział Konny Policji-SS w Chełmie
Google Scholar
, Komendantura Placu w Lublinie
Google Scholar
, Akta gminy Bychawa
Google Scholar
, Akta gminy Łucka
Google Scholar
, Akta gminy Niemce
Google Scholar
, Akta gminy Mełgiew
Google Scholar
, Akta gminy Zemborzyce
Google Scholar
, Sąd Grodzki w Lublinie
Google Scholar
, Rada Żydowska w Lublinie
Google Scholar
, Komendant Żandarmerii dystryktu lubelskiego
Google Scholar
, Posterunki Policji Polskiej w dystrykcie lubelskim
Google Scholar
, Związek Walki Zbrojnej – Armia Krajowa Okręg Lublin
Google Scholar
, Sąd Okręgowy w Lublinie
Google Scholar
Archiwum Państwowe w Lublinie Oddział w Chełmie (APLOCh)
Google Scholar
, Szpital Św. Mikołaja w Chełmie
Google Scholar
Archiwum Państwowego Muzeum na Majdanku (APMM)
Google Scholar
VII, Zbiór pamiętników, relacji i ankiet byłych więźniów
Google Scholar
XI, Polski Czerwony Krzyż – Okręg Lubelski
Google Scholar
XIX, Fotokopie
Google Scholar
XXI, Akta Stowarzyszenia b. Więźniów Zamku Lubelskiego i „Pod Zegarem”
Google Scholar
XXIV, Spuścizna Heleny Pawluk
Google Scholar
Archiwum Żydowskiego Instytutu Historycznego (AŻIH)
Google Scholar
/277, Pamiętnik Kazimierza Cieślickiego
Google Scholar
Źródła publikowane / Published sources
Google Scholar
Cieślicki Kazimierz, Żydzi urzędowscy – wspomnienia o sąsiedztwie i zagładzie, „Głos Ziemi Urzędowskiej” 2012.
Google Scholar
Eksterminacja Żydów na ziemiach polskich w okresie okupacji hitlerowskiej. Zbiór dokumentów, zebrali i oprac. Tatiana Berenstein, Artur Eisenbach, Adam Rutkowski, Warszawa 1957.
Google Scholar
Eisenkeit Eva, A Lublin Survivor. Life is Like a Dream (red. Esther Minars), Brighton-Chicago-Toronto 2019.
Google Scholar
Obwieszczenia śmierci w dystrykcie lubelskim, zebrała i oprac. Zofia Leszczyńska, Lublin: Oficyna Wydawnicza Czas 1994.
Google Scholar
Literatura przedmiotu / Content related Literature
Google Scholar
Chmielewski Jakub, Zagłada żydowskiego miasta – likwidacja getta na Podzamczu, „Kwartalnik Historii Żydów” 2015, nr 4.
Google Scholar
Chmielewski Jakub, Żydzi w KL Lublin [w:] Więźniowie KL Lublin 1941-1944, red. Tomasz Kranz, Wojciech Lenarczyk, Lublin: Państwowe Muzeum na Majdanku 2022.
Google Scholar
Chodakiewicz Marek Jan, Żydzi i Polacy 1918-1955. Współistnienie – Zagłada – Komunizm, Warszawa: Wydawnictwo Frondy 2000.
Google Scholar
Engelking Barbara, „Jest taki piękny słoneczny dzień…” Losy Żydów szukających ratunku na wsi polskiej 1942-1945, Warszawa: Stowarzyszenie Centrum Badań nad Zagładą Żydów 2011.
Google Scholar
Frydel Tomasz, Zwykła organizacja, nadzwyczajna przemoc. Polska policja granatowa a Zagłada we wschodniej części dystryktu krakowskiego, „Zagłada Żydów. Studia i Materiały 2021, nr 17.
Google Scholar
Grabowski Jan, Judenjagd. Polowania na Żydów 1942-1945, Warszawa: Stowarzyszenie Centrum Badań nad Zagładą Żydów 2011.
Google Scholar
Grabowski Jan, Na posterunku. Udział polskiej policji granatowej i kryminalnej w zagładzie Żydów, Wołowiec: Wydawnictwo Czarne 2020.
Google Scholar
Grudzińska Marta, Polacy na Majdanku [w:] Więźniowie KL Lublin 1941-1944, red. Tomasz Kranz, Wojciech Lenarczyk, Lublin: Państwowe Muzeum na Majdanku 2022.
Google Scholar
Hitlerowskie więzienie na Zamku w Lublinie 1939-1944, red. Zygmunt Mańkowski, Lublin: Wydawnictwo Lubelskie 1988.
Google Scholar
Kopciowski Adam, Zagłada Żydów w Zamościu, Lublin: UMCS 2005.
Google Scholar
Kuwałek Robert, Obóz zagłady w Bełżcu, Lublin: Państwowe Muzeum na Majdanku 2010.
Google Scholar
Libionka Dariusz, Polska ludność chrześcijańska wobec eksterminacji Żydów – dystrykt lubelski [w:] Akcja Reinhardt. Zagłada Żydów w Generalnym Gubernatorstwie, red. D. Libionka, Warszawa 2004.
Google Scholar
Namysło Aleksandra, Represje na polskich obywatelach za udzielanie pomocy ludności żydowskiej w świetle akt procesowych niemieckich Sądów Specjalnych [w:] Zagłada Żydów na polskiej prowincji, red. Adam Sitarek, Michał Trębacz, Ewa Wiatr, Łódź: Uniwersytet Łódzki, Instytut Pamięci Narodowej Oddział w Łodzi 2012.
Google Scholar
Ocalić od zapomnienia. Kronika. Gmina Niemce w czasie II wojny światowej, cz. 1, wstęp i oprac. Witalis Grochowski, Niemce 2018.
Google Scholar
Puławski Adam, skupiający się na powiecie chełmskim: „Benzyny zużyto 8 litrów”. Prozaizacja Zagłady na przykładzie dokumentacji Archiwum Państwowego w Lublinie Oddział w Chełmie, „Zagłada Żydów. Studia i Materiały” 2018, nr 14.
Google Scholar
Represje za pomoc Żydom na okupowanych ziemiach polskich w czasie II wojny światowej, red. Martyna Grądzka-Rejak, Aleksandra Namysło, t. 1, Warszawa: Instytut Pamięci Narodowej 2019.
Google Scholar
Schelvis Jules, Obóz zagłady w Sobiborze, Lublin: Państwowe Muzeum na Majdanku 2021.
Google Scholar
Skibińska Alina, Powiat biłgorajski [w:] Dalej jest noc. Losy Żydów w wybranych powiatach okupowanej Polski, t. 1, red. Barbara Engelking, Jan Grabowski, Warszawa: Stowarzyszenie Centrum Badań nad Zagładą Żydów 2018.
Google Scholar
Sznajderman Monika, Fałszerze pieprzu. Historia rodzinna, Wołowiec: Wydawnictwo Czarne 2019.
Google Scholar
Trzeskowska-Kubasik Karolina, Działalność więzienia w Pińczowie w latach 1939-1944 (dystrykt Radom), „Archiwum Kryminologii” 2012, nr 43.
Google Scholar
Zarys krajobrazu. Wieś polska wobec zagłady Żydów 1942-1945, red. Barbara Engelking, Jan Grabowski, Warszawa: Stowarzyszenie Centrum Badań nad Zagładą Żydów 2011.
Google Scholar
Licencja
Prawa autorskie (c) 2024 Autor & "Zagłada Żydów. Studia i Materiały"
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.
https://creativecommons.org/licenses/by/4.0
Podobne artykuły
- Jacek Leociak, Literature of the Personal Document as a Source in Holocaust Research (a Methodological Reconnaissance). , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: 2008: Holocaust Studies and Materials
- Marta Janczewska, Dokumenty urzędowo-medyczne jako źródło do badania losu warszawskich Żydów 1939–1941 , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: Nr 9 (2013)
- Olga Kartashova, Nie tylko świadkowie. Wysiłki polskich ocalałych Żydów i organizacji żydowskich na rzecz sprawiedliwości po Holokauście , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: Nr 19 (2023)
- Dariusz Libionka, Zaprowadzanie sprawiedliwości. Śledztwa i postępowania sądowe wobec funkcjonariuszy aparatu okupacyjnego i Polaków w służbie niemieckiej z Kreis Miechów , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: Nr 19 (2023)
- Janusz Salamon, SJ, Dialog chrześcijańsko-żydowski w krainie schorowanej wyobraźni. Na marginesie książki Waldemara Chrostowskiego Kościół, Żydzi, Polska , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: Nr 5 (2009)
- Aleksandra Bańkowska, Polish Partisan Formations during 1942–1944 in Jewish Testimonies , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: 2008: Holocaust Studies and Materials
- Joanna Tokarska-Bakir, Przedziały śmierci. O książce Jana Grabowskiego, "Na posterunku. Udział polskiej policji granatowej i kryminalnej w zagładzie Żydów" , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: Nr 16 (2020)
- Ewa Wiatr, Kawalerowie Krzyża Żelaznego w getcie łódzkim , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: Nr 8 (2012)
- Agnieszka Haska, „Na tej fabryce nie pracują Żydzi”. Nieznana historia pomocy , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: Nr 19 (2023)
- Dariusz Libionka, Wokół korespondencji Henryka Wolińskiego z Adolfem Bermanem , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: Nr 4 (2008)
<< < 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50 > >>
Możesz również Rozpocznij zaawansowane wyszukiwanie podobieństw dla tego artykułu.
