English
Język Polski
„To było między pierwszą a drugą”. Zabójstwo Róży Berger podczas pogromu w Krakowie 11 sierpnia 1945 r.
Łukasz Krzyżanowski
lukasz.krzyzanowski@ifispan.waw.pl BiogramHistoryk i socjolog, adiunkt w Instytucie Filozofii i Socjologii PAN. Postdoctoral research fellow na Freie Universität w Berlinie (2016-2018), adiunkt w Instytucie Historycznym UW (2018), visiting fellow na University of Oxford (2012, 2013, 2014-2015) oraz Yad Vashem (2015). Stypendysta Claims Conference (Kegan Fellowship in Advanced Holocaust Studies) oraz narodowego Centrum Nauki. Autor monografii Dom, którego nie było. Powroty ocalałych do powojennego miasta (2016; wersja anglojęzyczna Ghost Citizens. Jewish Return to a Postwar City ukaże się w 2020). Obecnie bada życie codzienne oraz relacje władzy w społecznościach małych miast i wsi w Polsce centralnej pod okupacją niemiecką.
https://orcid.org/0000-0003-2210-8146
Instytut Filozofii i Socjologii PAN
Zagłada Żydów. Studia i Materiały, Nr 15 (2019), Strony: 409-445
Data zgłoszenia: 2020-09-07Data publikacji: 2019-12-20
https://doi.org/10.32927/ZZSiM.2020.15.17
Abstrakt
Jedyną potwierdzoną oϐiarą śmiertelną pogromu krakowskiego, do którego doszło 11 sierpnia 1945 r., była Róża Berger. Kobieta zginęła we własnym mieszkaniu przy pl. Wolnica 4. O śmierci Berger donosiła ówczesna prasa, ale bliższe okoliczności tej zbrodni pozostały do dziś niewyjaśnione. Nowe światło na te wydarzenia rzuca teczka z aktami śledztwa wszczętego jeszcze w sierpniu 1945 r. przeciwko milicjantowi z II Komisariatu MO w Krakowie. Dokumenty te nie tylko dostarczają szczegółowych informacji o okolicznościach, w jakich zginęła Róża Berger, lecz także umożliwiają rekonstrukcję atmosfery pogromu panującej w najbliższym otoczeniu kamienicy, w której dokonano zabójstwa. Odnaleziona dokumentacja, uzupełniona informacjami pochodzącymi z innych teczek archiwalnych, pozwala też na zarysowanie zbiorowego portretu milicjantów służących w komisariacie MO oddalonym o 80 m od miejsca zbrodni.
Słowa kluczowe
pogrom krakowski , Róża Berger , milicjanci , Milicja Obywatelska , przemoc antyżydowska
Bibliografia
Źródła archiwalne
Google Scholar
Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej Oddział w Krakowie (AIPN Kr)
Google Scholar
/182, 110/393
Google Scholar
Akta personalne: 057/488, 057/1028, 0194/1766, 0194/2187, 0194/2189,
Google Scholar
/2308, 0194/2380, 0194/2538, 0194/2599, 0194/3202, 0194/4296,
Google Scholar
/6279, 0194/6420
Google Scholar
Archiwum Narodowe w Krakowie (ANKr)
Google Scholar
Starostwo Grodzkie Krakowskie (StGKr), 818
Google Scholar
Archiwum Państwowego Muzeum Auschwitz-Birkenau
Google Scholar
Materiały, t. 209, Mat./1591
Google Scholar
Archiwum Yad Vashem (AYV)
Google Scholar
Pages of Testimony
Google Scholar
Archiwum Żydowskiego Instytutu Historycznego (AŻIH)
Google Scholar
/V/425/B/5283; 303/V/425/B/5407
Google Scholar
United States Holocaust Memorial Museum (USHMM)
Google Scholar
Digital Archive, Tracing and Documentation ϐile 6.3.3.2/98432593-98432600/ITS
Google Scholar
Zakład Medycyny Sądowej Uniwersytetu Jagiellońskiego
Google Scholar
Księga ewidencyjna przeprowadzonych sekcji
Google Scholar
Księga protokołów sekcyjnych
Google Scholar
Źródła publikowane
Google Scholar
Księga adresowa miasta Krakowa i województwa krakowskiego z informatorem m.st. Warszawy, wojew. kieleckiego i śląskiego, Rocznik 1933/1934, Kraków: Magistrat stoł. król. miasta Krakowa, 1933, Spis mieszkańców miasta Krakowa, Dział VIII. Lavee (Łukawiecki) Simon, Jewish Hit Squad. The Łukawiecki Partisans Unit of the Polish
Google Scholar
Armia Krajowa, 1941–1944, Jerusalem: Green Publishing House, 2015.
Google Scholar
Lavee (Łukawiecki) Simon, Oddział Niezwyciężonych. Drużyna żydowskich partyzantów
Google Scholar
Armii Krajowej pod dowództwem Edmunda Łukawieckiego w latach 1941–1944, tłum. Magdalena Kurek, Rzeszów: „Bonus Liber” Wydawnictwo i Drukarnia Diecezji Rzeszowskiej, 2018.
Google Scholar
Stefana Mikulskiego Wielka księga adresowa Stoł. Król. Miasta Krakowa, Rocznik X, Kraków: Stefan Mikulski i Stefan Przepolski, 1925.
Google Scholar
The Youngest Auschwitz Survivor. Mrs. Chaya Muller A’’H, „Lakewood Shopper”, 2 V 2019.
Google Scholar
Wokół pogromu kieleckiego, t. 1, red. Łukasz Kamiński, Jan Żaryn, Warszawa: IPN, 2006.
Google Scholar
Literatura przedmiotu
Google Scholar
Cichopek Anna, Pogrom Żydów w Krakowie 11 sierpnia 1945, Warszawa: ŻIH, 2000.
Google Scholar
Cichopek-Gajraj Anna, Beyond Violence. Jewish Survivors in Poland and Slovakia, 1944– 1948, Cambridge: Cambridge University Press, 2014.
Google Scholar
Cichopek-Gajraj Anna, Pogromy w Krakowie (Polska) i Topolczanach (Słowacja) w 1945 r. – analiza porównawcza [w:] Pogromy Żydów na ziemiach polskich w XIX i XX wieku, t. 4: Holokaust i powojnie, red. August Grabski, Warszawa: IH PAN, IH UW, UWM, UWr, Muzeum Historii Żydów Polskich Polin, 2019.
Google Scholar
Konopka Tomasz, Rozwój tanatologii sądowej w świetle analizy protokołów sekcyjnych Zakładu Medycyny Sądowej Uniwersytetu Jagiellońskiego, „Archiwum Medycyny Sądowej i Kryminologii” 2001, t. 61, nr 3.
Google Scholar
Konopka Tomasz, Śmierć na ulicach Krakowa w latach 1945–1947 w materiale archiwalnym krakowskiego Zakładu Medycyny Sądowej, „Pamięć i Sprawiedliwość” 2005, nr 2 (8).
Google Scholar
Łukasz Krzyżanowski, „To było między pierwszą a drugą”. Zabójstwo Róży Berger… 445 Kwiek Julian, Pogrom antyżydowski w Krakowie 11 sierpnia 1945 r. [w:] Pogromy Żydów na ziemiach polskich w XIX i XX wieku, t. 4: Holokaust i powojnie, red. August Grabski, Warszawa: IH PAN, IH UW, UWM, UWr, Muzeum Historii Żydów Polskich Polin, 2019.
Google Scholar
Kwiek Julian, Wydarzenia antyżydowskie 11 sierpnia 1945 r. w Krakowie. Dokumenty, „Biuletyn ŻIH” 2000, nr 1.
Google Scholar
Kwiek Julian, Zabójstwa ludności żydowskiej w Krakowskiem w latach 1945–1947. Fakty i mity, „Kwartalnik Historii Żydów” 2013, nr 4.
Google Scholar
Kwiek Julian, Żydzi, Łemkowie, Słowacy w województwie krakowskim w latach 1945– 1949/50, Kraków: Wydawnictwo AGH, 2002.
Google Scholar
Tokarska-Bakir Joanna, Pod klątwą. Społeczny portret pogromu kieleckiego, t. 1–2, Warszawa: Czarna Owca, 2018.
Google Scholar
Zaremba Marcin, Wielka trwoga. Polska 1944–1947. Ludowa reakcja na kryzys, Kraków: Znak, Warszawa: ISP PAN, 2012.
Google Scholar
Strona internetowa
Google Scholar
https://www.hershfeld.com/family/mediaϐirewall.php?mid=M227830&ged=Hershfeld.
Google Scholar
ged&cb=2c34e859, Declaration of Intent for Naturalization No. 348759: Józef
Google Scholar
Berger 1947
Google Scholar
Licencja
Prawa autorskie (c) 2019 Autor & "Zagłada Żydów. Studia i Materiały"
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.
https://creativecommons.org/licenses/by/4.0
Inne teksty tego samego autora
- Łukasz Krzyżanowski, Monika Rice, „What! Still Alive?!” Jewish Survivors in Poland and Israel Remember Homecoming, Syracuse: Syracuse University Press, 2017, 254 s. , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: Nr 14 (2018)
