English
Język Polski
Czy okupacyjna przeszłość sierż. Józefa Franczaka „Lalusia” miała wpływ na powojenne losy „ostatniego zbrojnego”?
Sławomir Poleszak
slawomir.poleszak@ipn.gov.pl Biogramdoktor nauk humanistycznych, pracownik Oddziałowego Biura Badań Historycznych IPN w Lublinie; redaktor naczelny portalu Ohistorie. W latach 2009–2016 naczelnik Oddziałowego Biura Edukacji Publicznej oraz redaktor naczelny czasopisma naukowego IPN „Pamięć i Sprawiedliwość”. Zainteresowania naukowe: dzieje polskiego podziemia niepodległościowego (antykomunistycznego) po 1944 r. w Polsce oraz form jego zwalczania przez komunistyczny aparat represji. Autor, redaktor oraz współredaktor kilkunastu wydawnictw naukowych i edukacyjnych, m.in. Atlas polskiego podziemia niepodległościowego 1944–1956 (zastępca redaktora naczelnego, 2007); Jeden z wyklętych. Major Jan Tabortowski „Bruzda” (1998, 2012); Podziemie antykomunistyczne w Łomżyńskiem i Grajewskiem (1944–1957) (2004); Polskie podziemie niepodległościowe na tle konspiracji antykomunistycznej w Europie Środkowo-Wschodniej w latach 1944–1956 (2008, red.); Zdzisław Broński „Uskok”, Pamiętnik (wrzesień 1939 – maj 1949) (wstęp, red. i oprac. dokumentów, wyd. 2 rozsz. i popr. 2015); Polskie podziemie niepodległościowe 1944–1956 (seria „Teka Edukacyjne IPN”, współoprac., 2015).
https://orcid.org/0000-0003-3857-9938
Biuro Badań Historycznych Instytut Pamięci Narodowej Oddział w Lublinie
Zagłada Żydów. Studia i Materiały, Nr 16 (2020), Strony: 233-277
Data zgłoszenia: 2020-11-07Data publikacji: 2020-12-12
https://doi.org/10.32927/ZZSiM.683
Abstrakt
Autor przedstawia nieznane dotychczas epizody konspiracyjnej działalności Józefa Franczaka „Lalusia”, żołnierza AK, z okresu okupacji niemieckiej. Wątki te są prezentowane na tle historii lokalnej, z uwzględnieniem najbliższych towarzyszy broni głównego bohatera. Franczak to jedna z głównych postaci kreowanego w ramach państwowej polityki historycznej panteonu „żołnierzy wyklętych”. W artykule szczegółowej analizie poddano zachowaną dokumentację dwóch wydarzeń odnoszących się do relacji polsko-żydowskich. Wydaje się, że miały one istotny, jeśli nie decydujący wpływ na powojenne losy Franczaka. Porównanie kolei losów „Lalusia” i jego dwóch podkomendnych uświadamia, że przynależność do AK i poważne zaszłości z okresu okupacji nie determinowały powojennych losów żołnierzy podziemia. O ich życiu decydował często nie wybór ideowy, lecz wypadkowa przypadku, pragmatyzmu i użyteczności dla nowych, komunistycznych władz
Bibliografia
Źródła archiwalne / Archival sources
Google Scholar
Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej w Lublinie (AIPN Lu)
Google Scholar
/2247, 09/18, 011/188, 011/508, 021/226, 021/460, 028/1467, 043/15, 19/225, 136/26, 326/176, 341/30, 401/179, 501/46
Google Scholar
Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej w Warszawie (AIPN)
Google Scholar
/109, t. 6
Google Scholar
Archiwum Państwowe w Lublinie (AP Lublin)
Google Scholar
/769/0/3/17, 35/988/1070, 35/1267/844
Google Scholar
zespół ZWZ-AK, Okręg Lublin, 1072, sygn. 114, 117, 120
Google Scholar
Archiwum Żydowskiego Instytutu Historycznego (AŻIH)
Google Scholar
/24/266, Helena Broda (dokumentacja odznaczenia Yad Vashem)
Google Scholar
/110, Relacja Arona Grendego, tłum. z jidysz Julia Jakubowska
Google Scholar
Relacje
Google Scholar
Relacja Józefa Honiga z 20 lI 1997 r., University of South California, Shoah Foundation, Visual History Archive (USC, VHA), http://vhaonline.usc.edu/viewingPage?testimonyID=30710&returnIndex=0&fbclid=IwAR0T-YDoEjOlNS9-zzeFyjHTgC3opDpJdc6zU0JK4aRhnuqvUjJq_fxppg0.
Google Scholar
Relacja Józefa Honiga z 6 X 1999 r., United States Holocaust Memorial Museum (USHMM), https://collections.ushmm.org/search/catalog/irn510436?fbclid=IwAR1ZRDxKK2yotSD0D9gB8jtYXLjlCJ5M32bF9wFMMWmOtWUx5D0HAhP5I-8.
Google Scholar
Relacja Jerzego Górnickiego z 4 III 2010 r., Ośrodek Brama Grodzka – Teatr NN, http://biblioteka.teatrnn.pl/dlibra/dlibra/doccontent?id=43533&dirids=1.
Google Scholar
Relacja Czesława Nowaka z 13 IX 2019 r., w zbiorach autora.
Google Scholar
Relacja Maksymiliana Jarosza z 13 IX 2019 r., w zbiorach autora.
Google Scholar
Rozmowa Stanisława Kuźnika z Wacławem Szaconiem z 2 IV 2008 r., kopia w zbiorach autora.
Google Scholar
Źródła publikowane, wspomnienia / Published sources and momoirs
Google Scholar
Franczak Marek, Mój ojciec – sierżant Laluś, Kraków: Wydawnictwo Miles, 2018.
Google Scholar
Jarosz Maksymilian Mieczysław, Ocalić od zapomnienia. Wspomnienia Maksymiliana Mieczysława Jarosza z okresu okupacji hitlerowskiej i działań wyzwoleńczych 1939–1945, spisała córka Izabela Spero, Brzezia Łąka: Poligraf, 2014.
Google Scholar
Jarosz Maksymilian Mieczysław, Ratuj się synu! [w:] Marek A. Koprowski, Żołnierze Wyklęci. Złapali go i dostał czapę, Zakrzewo: Replika, 2015.
Google Scholar
Rauchwerg Wolf, Wtedy już Niemców nie obawialiśmy się [w:] Opór i walka z faszyzmem w latach 1939–1945, red. Janusz Roszkowski, wybór Janusz Roszkowski, Jerzy Diatłowicki, Warszawa: ŻIH, Stowarzyszenie Żydów Kombatantów i Poszkodowanych w II Wojnie Światowej i Agencja ATM, 2011 (seria „Żydzi w Walce 1939–1945”, t. 3).
Google Scholar
Akty prawne / Legal acts
Google Scholar
Dekret Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego z dnia 31 VIII 1944 r. o wymiarze kary dla faszystowsko-hitlerowskich zbrodniarzy winnych zabójstw i znęcania się nad ludnością cywilną i jeńcami oraz dla zdrajców Narodu Polskiego, http://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/DocDetails.xsp?id=WDU19440040016.
Google Scholar
Ustawa z 18 VI 1959 r. o odpowiedzialności karnej za przestępstwa przeciw własności społecznej, http://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/download.xsp/WDU19590360228/O/D19590228.pdf.
Google Scholar
Literatura przedmiotu / Content related Literature
Google Scholar
Caban Ireneusz, Oddział partyzancki Armii Krajowej „Nerwy” (II Pluton OP 8). Zarys dokumentacyjny, „Rocznik Lubelski” 1985–1986, nr 27/28.
Google Scholar
Caban Ireneusz, Mańkowski Zygmunt, Struktura terytorialna, organizacyjna, obsada personalna oraz kryptonimy lubelskiego okręgu Armii Krajowej, „Rocznik Lubelski” 1965, nr 8.
Google Scholar
Engelking Barbara, „Jest taki piękny słoneczny dzień…” Losy Żydów szukających ratunku na wsi polskiej 1942–1945, Warszawa: Stowarzyszenie Centrum Badań nad Zagładą Żydów, 2011.
Google Scholar
Gut Violetta, Józef Franczak ps. „Lalek”. Ostatni partyzant poakowskiego podziemia, Toruń: Wydawnictwo Adam Marszałek, 2004.
Google Scholar
Harasimiuk Stanisław, Tadeusz Antoszewski ps. „Twierdza”, Szczęściarz [w:] idem, Trzynastu. Zbrodnie NKWD i UB 1944–1956, Lublin: Krajowa Agencja Wydawnicza, 1994.
Google Scholar
Libionka Dariusz, Narodowa Organizacja Wojskowa i Narodowe Siły Zbrojne wobec Żydów pod Kraśnikiem – korekta obrazu, „Zagłada Żydów. Studia i Materiały” 2011, nr 7.
Google Scholar
Pająk Henryk, Oni się nigdy nie poddali, Lublin: Wydawnictwo Retro, 1997.
Google Scholar
Poleszak Sławomir, Józek Franczak „Guściowa”, „Lalek”, „Laluś” (1918–1963) [w:] Konspiracja i opór społeczny w Polsce 1944–1956. Słownik biograficzny, t. 3, Kraków–Warszawa–Wrocław: IPN, 2007.
Google Scholar
Poleszak Sławomir, Kryptonim „Pożar”. Rozpracowanie i likwidacja ostatniego żołnierza polskiego podziemia niepodległościowego Józefa Franczaka „Lalka”, „Lalusia” (1956–1963), „Pamięć i Sprawiedliwość” 2005, nr 2 (8).
Google Scholar
Poleszak Sławomir, Ostatni leśny. Sierż. Józef Franczak „Laluś”, „Lalek” (1918–1963), „Wyklęci” 2016, nr 2.
Google Scholar
Puławski Adam, Postrzeganie żydowskich oddziałów partyzanckich przez Armię Krajową i Delegaturę Rządu RP na Kraj, „Pamięć i Sprawiedliwość” 2003, nr 2 (4).
Google Scholar
Szcześniak Jarosław, Józef Franczak „Lalek”, „Laluś”, „Guściowa” [w:] Ostatni komendanci. Ostatni żołnierze 1951–1963, red. M. Biernat i in., Warszawa: Biuro Bezpieczeństwa Narodowego i Kancelaria Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej, 2016.
Google Scholar
Świetlicki Lucjan, Losy ludności żydowskiej w Piaskach w latach okupacji, „Region Lubelski” 1986–1990, t. 4 (6).
Google Scholar
Netografia / Internet
Google Scholar
Leszczyńska Magdalena, Historia pomocy – Rodzina Brodów, https://sprawiedliwi.org.pl/pl/historie-pomocy/historia-pomocy-rodzina-brodow.
Google Scholar
Por. Wacław Szacoń: Przyjaźniłem się z Józefem Franczakiem ps. „Laluś”, https://www.polskieradio24.pl/130/7527/Artykul/2274034,Por-Waclaw-Szacon-Przyjaznilem-sie-z-Jozefem-Franczakiem-ps-Lalus.
Google Scholar
Rozmowa z por. Wacławem Szaconiem ps. „Czarny” na III Targach Książki Prawicowej, https://www.youtube.com/watch?v=PKuxiMEpgUA https://www.youtube.com/watch?v=FCBFUlS9KYk
Google Scholar
Filmografia / Filmography
Google Scholar
Mój przyjaciel Laluś, scen. i reż. Dariusz Walusiak, DAW Production, 2016.
Google Scholar
Licencja
Prawa autorskie (c) 2020 Autor & "Zagłada Żydów. Studia i Materiały"
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.
https://creativecommons.org/licenses/by/4.0
Inne teksty tego samego autora
- Sławomir Poleszak, Apologeci, adwokaci czy historycy dworscy?… W odpowiedzi na wywody Piotra Niwińskiego i Tomasza Łabuszewskiego , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: Nr 17 (2021)
Podobne artykuły
- Karolina Panz, „Dlaczego oni, którzy tyle przecierpieli i przetrzymali, musieli zginąć”. Żydowskie ofiary zbrojnej przemocy na Podhalu w latach 1945–1947 , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: Nr 11 (2015)
- Jan Grabowski, Nikolay Koposov, Memory Laws, Memory Wars. The Politics of the Past in Europe and Russia, Cambridge: Cambridge University Press, 2018, 321 s , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: Nr 14 (2018)
- Grzegorz Krzywiec, A Polish Weininger? The Case of Julian Unszlicht (1883–1953) , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: 2010: Holocaust Studies and Materials
- Jan Grabowski, Tadeusz Tomasz Krasnodębski, Policjant konspiratorem. Szesnaście lat na muszce Gestapo i bezpieki [Policeman-Conspirator. Sixteen years on a sight of Gestapo and State Security] , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: 2010: Holocaust Studies and Materials
- Israel Gutman, Listy Emanuela Ringelbluma w opracowaniu Israela Gutmana , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: Nr 1 (2005)
- Israel Gutman, Barbara Engelking, O tym jak z wewnątrz warszawskiego getta patrzono na stronę aryjską z profesorem Izraelem Gurmanem rozmawia Barbara Engelking , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: Nr 1 (2005)
- Mikołaj Grynberg, Samuel Willenberg in memoriam , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: Nr 12 (2016)
- Redakcja Czasopisma, Nagroda im. Israela Gutmana dla Karoliny Panz , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: Nr 12 (2016)
- Witold Mędykowski, The Jews are Coming Back: The Return of the Jews to their countries of origin after WW II, edited by David Bankier , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: Nr 1 (2005)
- Jan Borowicz, Agnieszka Dauksza, Klub Auschwitz. Rwane opowieści przeżywców , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: Nr 13 (2017)
<< < 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 > >>
Możesz również Rozpocznij zaawansowane wyszukiwanie podobieństw dla tego artykułu.
