English
Język Polski
Pisarstwo w cieniu śmierci: rękopis rabina Szapiry „Kazania z lat szału” w perspektywie psychologicznej i fenomenologicznej
Daniel Reiser
daniel.reiser@mail.huji.ac.il BiogramDaniel Reiser – dyrektor Wydziału Myśli Żydowskiej w Herzog Academic College i starszy wykładowca na Wydziale Studiów Religijnych i Duchowych w Zefat Academic College. Otrzymał tytuł doktora nauk żydowskich na Uniwersytecie Hebrajskim w Jerozolimie i wykładał tam na Wydziale Myśli Żydowskiej. Specjalizuje się w kabale, filozofii chasydzkiej, nowoczesnym mistycyzmie i teologii w Zagładzie. Jest autorem kilku książek i licznych artykułów opublikowanych w językach hebrajskim, angielskim i polskim. Jego książka Wizja jako lustro. Techniki obrazowania w dwudziestowiecznym mistycyzmie żydowskim (w jęz. hebrajskim, 2014) zdobyła nagrodę Matanel Światowej Unii Studiów Żydowskich za najlepszą książkę poświęconą myśli żydowskiej wydaną w latach 2013–2014. Odczytuje rękopisy w językach hebrajskim i jidysz; opublikował krytyczną i opatrzoną komentarzem dwutomową edycję kazań rabina Szapiry podczas Zagłady według rękopisów znalezionych w Żydowskim Instytucie Historycznych oraz cykl artykułów na temat kazań chasydzkich w jidysz.
https://orcid.org/0000-0003-1536-6681
Herzog and Zefat Academic Colleges
Zagłada Żydów. Studia i Materiały, Nr 15 (2019), Strony: 62-90
Data zgłoszenia: 2020-08-13Data publikacji: 2019-12-20
https://doi.org/10.32927/ZZSiM.2020.15.5
Abstrakt
Analiza filologiczna rękopisu „Kazań z lat szału” pokazuje, że kazania powstawały warstwa po warstwie, jeden dowód następował po drugim. Na tekście manuskryptu jest widoczna wstępna korekta – słowa są usunięte przez przekreślenie, a dodane słowa i zdania umieszczono nad zapisanymi wcześniej lub usuniętymi. Kolejne poprawki wprowadzono przez dodanie strzałek prowadzących do tekstu uzupełniającego na marginesach strony. Nie tylko treść, lecz także układ graficzny rękopisu wskazuje na wyjątkowe zjawisko psychologiczne. Wiele komentarzy napisano na marginesie pod koniec 1942 r., kiedy autor miał już pełną świadomość, że zmniejszają się jego szanse na przeżycie i że polskie żydostwo zostanie unicestwione. W takiej sytuacji dokonywał zmian w tekście, warstwa po warstwie, często były to drobne zmiany (z rodzaju męskiego na żeński, liczba pojedyncza zamiast liczby mnogiej itp.), wszystko równolegle do gorzkiej rzeczywistości na zewnątrz – jest to niezwykłe zjawisko ludzkie. Ktoś wie, że umrze, stracił już całą rodzinę, i co robi? Korekty i redakcję swoich kazań! Co więcej, postępuje tak, chociaż nie ma pewności, że kazania zostaną odnalezione w przyszłości i kiedykolwiek ukażą się drukiem. Taki zapis jest dowodem życia między dwiema skrajnościami – z jednej strony śmiercią, która niszczy wszystko, a z drugiej strony twórczością literacką, nowym życiem. Autor artykułu analizuje gettowe pisma rabina Shapiry w świetle modeli psychologicznych i fenomenologicznych opracowanych przez Ernesta Beckera, Viktora Frankla, Lwa Szestowa i innych, umieszczając dokonania rabina Shapiry w uniwersalnym kontekście ludzkim, a nie tylko żydowskim.
Słowa kluczowe
rabin Kalonimus Kalman Szapiro , kazania , getto warszawskie , teoria opanowywania trwogi , filozofia rozpaczy
Bibliografia
Źródła archiwalne / Archival Sources
Google Scholar
Archiwum Państwowe w Warszawie Oddział w Grodzisku Mazowieckim księga metrykalna 1889, wpis nr 53
Google Scholar
Archiwum Żydowskiego Instytutu Historycznego (AŻIH) ARG II 15 (Ring. II/370), mf ŻIH-803 ARG II 16 [Ring. II/432], mf ŻIH-806
Google Scholar
The Chabad Library MS 1192:27, Bnej machszawa towa, mps
Google Scholar
Źródła publikowane / Published sources
Google Scholar
Midrasze
Google Scholar
Miszna
Google Scholar
Tora
Google Scholar
Aaronson Jehoszua Mosze, „Liście goryczy. Dzienniki, responsy i teologia podczas Zagłady: pisma rabina Jehoszui Moszego Aaronsona” [w jęz. hebrajskim], oprac. Esther Farbstein, Jeruszalaim: Mosad ha-Raw Kuk, 2014.
Google Scholar
Archiwum Ringelbluma. Konspiracyjne Archiwum Getta Warszawy, t. 25: Pisma rabina Kalonimusa Kalmana Szapiry, oprac. Marta Dudzik-Rudkowska, tłum. z jęz. hebrajskiego Marta Dudzik-Rutkowska, tłum. z jęz. aramejskiego Maciej Tomal, Warszawa: Żydowski Instytut Historyczny, 2017.
Google Scholar
Archiwum Ringelbluma. Konspiracyjne Archiwum Getta Warszawy, t. 36 (w przygotowaniu). Bein Leibel, „Z notatnika dziennikarza chasydzkiego” [w jęz. hebrajskim], Jeruszalaim: s.n., 1967.
Google Scholar
Bierdiajew Nikołaj Aleksandrowicz, Lew Szestow i Kierkegaard, „Sowriemiennie zapiski” 1936, nr 62.
Google Scholar
Cajtlin Hilel, „Rebe – rzemieślnik i pedagog” [w jęz. hebrajskim] [w:] idem, Sifran szel jehudim [Księga Żydów], Jeruszalaim: Mosad ha-Raw Kuk.
Google Scholar
Cajtlin Hilel, „Z głębi wątpliwości i rozpaczy (o ogromnym dziele Lwa Szestowa)” [w jęz. hebrajskim], „Ha-Tekuf” 1923, nr 20; 1924, nr 21.
Google Scholar
Cajtlin Hilel, L. Szestow [w jęz. hebrajskim], „Ha-Me-orer” 1907, t. 2, nr 5. Nietzsche Friedrich, The Gay Science, tłum. Walter Kaufman, New York: Vintage Books, 1974 [wyd. polskie: idem, Wiedza radosna, Warszawa: nakład Jakóba Mortkowicza, 1911, http://nietzsche.ph-f.org/dziela/fn_wr.pdf].
Google Scholar
Oshry Ephraim, Responsa from the Holocaust, tłum. Y. Leiman, wyd. popr., New York: Judaica Press, 2001.
Google Scholar
Plato: Complete Works, red. John M. Cooper, Indianapolis: Hackett, 1997 [wyd. polskie:
Google Scholar
Platon, Dialogi, tłum. Władysław Witwicki, oprac. Andrzej Lam, Warszawa: Unia Wydawnicza Verum, 1993].
Google Scholar
Rosenzweig Franz, Gwiazda zbawienia, tłum. Tadeusz Gadacz, Kraków: Znak, 1998.
Google Scholar
Shestov Lev, Athens and Jerusalem, tłum. Bernard Martin, Athens, OH: Ohio University Press, 1966 [wyd. polskie: Lew Szestow, Ateny i Jerozolima, tłum. Cezary Wodziński, Kraków: Znak, 1993].
Google Scholar
Soloveitchik Joseph B., Halakhic Man, tłum. Lawrence Kaplan, Philadelphia: The Jewish Publication Society, 1983.
Google Scholar
Szapira Kalonimus Kalmisz, Deraszot mi-szenot ha-zaam. Deraszot ha-ADMO’’R mi-Piaseczna be-geto Warsza 1939–1942 [Kazania z lat szału. Kazania admora z Piaseczna w getcie warszawskim 1939–1942], t. 1–2, oprac. Daniel Reiser, Jeruszalaim: Michletet Herzog, Ha-Igud ha-Olami le-Madai ha-Jehudit i Jad wa-Szem, 2017.
Google Scholar
Szapira Kalonimus Kalmisz, Derech ha-melech [Droga króla], Jeruszalaim: Waad Chasidei Piaseczno, 1995.
Google Scholar
Szapira Kalonimus Kelmisz, Szelosz deraszot [Trzy kazania], Tel Awiw: Merkaz Chasidei Koźnic, 1985.
Google Scholar
Szapiro Kalonimus Kelman, Derasza [Kazania], Warszawa: Chewrej ha-Kehila ha-Iwritbe-Piaseczna, 1936.
Google Scholar
Teichtal Yissachar Shlomo, Eim Habanim Semeichah: on Eretz Yisrael, Redemption, and Unity, tłum. Moshe Lichtman, Israel: Kol Mevaser Publishers, 2000 [wyd. 1 Budapeszt 1943].
Google Scholar
Relacje / Testimonies
Google Scholar
Ya’aqov Qorman, 2010
Google Scholar
Literatura przedmiotu / Topic related literature
Google Scholar
Abramson Henry, Torah from the Years of Wrath 1939–1943: The Historical Context of the Aish Kodesh, North Charleston, SC: CreateSpace Independent Publishing Platform, 2017.
Google Scholar
Becker Ernest, The Denial of Death, New York: Free Press, 1973.
Google Scholar
Biale David i in., Hasidism: A New History, Princeton: Princeton University Press, 2018.
Google Scholar
Cohen Adir, „Zastanawiając się nad swoim życiem – historia osobista spotyka się z opowieścią ϐilozoϐiczną” [w jęz. hebrajskim], „Ijun u-Nechkar be-Hachszarat Morim” 2006, nr 10.
Google Scholar
Diamond James A., The Warsaw Ghetto Rebbe: Diverting God’s Gaze from a Utopian End to an Anguished Now, „Modern Judaism” 2010, t. 30, nr 3.
Google Scholar
Farbstein Esther, Hidden in Thunder. Perspectives on Faith, Halachah and Leadership during the Holocaust, tłum. Deborah Stern, Jerusalem: Mossad Harav Kook, 2007.
Google Scholar
Frankel Chaim, Zilberszlag Dawid Chaim, Wstęp [w:] Zikaron kodesz le-baal Esz kodesz [Święta pamięć autora „Świętego ognia”], red. Chaim Frankel, Dawid Chaim Zilberszlag, Jeruszalaim: Waad Chasidei Piaseczna–Grodzisk, 1994.
Google Scholar
Frankl Viktor, Człowiek w poszukiwaniu sensu, tłum. Aleksandra Wolnicka, Warszawa: Czarna Owca, 2012.
Google Scholar
Fuchs Uziel, „Miriam prorokini i żona rebego: kazania piaseczyńskiego rebego o prorokini Miriam” [w jęz. hebrajskim], „Masechet” 2005, nr 3.
Google Scholar
Goetschel Roland, Torah Lishmah as a Central Concept in the ‘Degel mahane Efrayim’ of Moses Hayyim Ephraim of Sudylkow [w:] Hasidism Reappraised, red. Ada Rapoport-Albert, London: Vallentine Mitchell, 1996.
Google Scholar
Heidegger Martin, Being and Time, tłum. John Macquarrie, Edward Robinson, Harper: San Francisco 1962 [wyd. polskie: Bycie i czas, tłum. Bogdan Baran, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1994].
Google Scholar
Herszkowicz Izaak [Isaac Hershkowitz], „Rabin Kalonimus Kalmisz Szapira, piaseczyński rebe. Jego myśl przedwojenna i z czasów Zagłady – kontynuacja czy brak ciągłości?” [w jęz. hebrajskim], praca magisterska, Uniwersytet Bar-Ilana, Ramat Gan, 2004.
Google Scholar
Idel Moshe, Torah: Between Presence and Representation of the Divine in Jewish Mysticism” [w:] idem, Representing God, Boston: Brill, 2014.
Google Scholar
Kowesz Histadruti szel Agudat Israel, 5672–5683, Wiena: Liszkat ha-Merkaz szel Agudat Israel ha-Olamit, 1923.
Google Scholar
Lamm Norman, Pukhovitzer’s concept of Torah lishmah, „Jewish Social Studies” 1968, t. 30, nr 3.
Google Scholar
Lamm Norman, Torah Lishmah: In the Works of Rabbi Hayyim of Volozhin and His Contemporaries, New York: Yeshiva University Press, 1989.
Google Scholar
Leszem Cwi [Leshem Zvi], „Między mesjanizmem a prorokowaniem. Chasydyzm według piaseczyńskiego rebego” [w jęz. hebrajskim], rozprawa doktorska, Uniwersytet Bar-Ilana, 2008.
Google Scholar
Lewin Jael, Ha-ADMO’’R sze-nigen be-kinor we-hadal am histalkut raajato [Rabin, który grał na skrzypcach i powstrzymał odejście swojej żony], „Daf le-Tarbut Jehudit” 2007, nr 273.
Google Scholar
Liebes Jehuda, „Pocieszenie, jakie daje ϐilozoϐia. Wprowadzenie do tłumaczenia początkowych fragmentów O pocieszeniu, jakie daje ϔilozoϔia Boethiusa” [w jęz. hebrajskim], „Alpajim” 2001, t. 21.
Google Scholar
Mayse Ariel Evan, The Devotional Talmud: Study as a Sacred Quest [w:] Rabbi Kalonymos Shapira: On Literature, Vitality and Death, red. Don Seeman, Daniel Reiser, Ariel Evan Mayse (w druku).
Google Scholar
Piekarz Mendel, „Ostatni chasydzki dokument literacki napisany w Polsce. Nauki piaseczyńskigo rebego w getcie warszawskim” [w jęz. hebrajskim], Jeruszalaim: Jadwa-Szem, 1979.
Google Scholar
Polen Nehemia, The Holy Fire: The Teachings of Rabbi Kalonymus Kalman Shapira, the Rebbe of the Warsaw Ghetto, Northvale: Jason Aronson, 1994.
Google Scholar
Reiser Daniel, “Esh Kodesh”: A New Evaluation in Light of a Philological Examination of the Manuscript, „Yad Vashem Studies” 2016, t. 44, nr 1.
Google Scholar
Reiser Daniel, Imagery Techniques in Modern Jewish Mysticism, tłum. Eugene D. Matanky i Daniel Reiser, Berlin–Boston: De Gruyter, 2018.
Google Scholar
Reiser Daniel, Wstęp [w:] Kalonimus Kalmisz Szapira, Deraszot mi-szenot ha-zaam. Deraszot ha-ADMO’’R mi-Piaseczna be-geto Warsza 1939–1942, t. 1, oprac. Daniel
Google Scholar
Reiser, Jeruszalaim: Michletet Herzog, Ha-Igud ha-Olami le-Madai ha-Jehudit i Jadwa-Szem, 2017.
Google Scholar
Schweid Eliezer, „Z ruin ku zbawieniu” [w jęz. hebrajskim], Tel Awiw: Ha-Kibuc ha-Meuchad, 1994.
Google Scholar
Seeman Don, Otherwise Than Meaning: On the Generosity of Ritual, „Social Analysis” 2004, t. 48, nr 2.
Google Scholar
Seeman Don, Ritual Efϔicacy, Hasidic Mysticism and ‘Useless Suffering’ in the Warsaw Ghetto, „Harvard Theological Review” 2008, t. 101, nr 3/4.
Google Scholar
Seeman Don, Sacred Fire – Review, „Common Knowledge” 2003, t. 9, nr 3.
Google Scholar
Shapiro Malkah, The Rebbe’s Daughter: Memoir of a Hasidic Childhood, tłum. Nehemia Polen, Philadelphia: The Jewish Publication Society, 2002.
Google Scholar
Soroski Aharon, Mi-toldot ha-ADMO’’R ha-kadosz maran Rabi Kalonimus Kalmisz Szapirazs’’l mi-Piaseczna [w:] Kalonimus Kelmisz Szapira, Esz kodesz, red. Aharon Soroski, Jeruszalaim: Sifra Press, 1960.
Google Scholar
Thidor-Baumel Esther-Judith, „Esz kodesz. Księga piaseczyńskiego rebego i jej znaczenie dla zrozumienia życia religijnego w getcie warszawskim” [w jęz. hebrajskim], „Jalkut Moreszet”, kwiecień 1980, t. 29.
Google Scholar
Waks Ron, Lehawat Esz kodesz. Szearim szel ha-ADMO’’R mi-Piaseczna [Płomień świętego ognia. Nauki admora z Piaseczna], Tewunot: Alon Szewut, 2010.
Google Scholar
Wolfson Elliot R., Alef, Mem, Tau: Kabbalistic Musings on Time, Truth, and Death, Berkeley: University of California Press, 2006.
Google Scholar
Wolfson Elliot R., The Mystical Signiϔicance of Torah Study in German Pietism, „The Jewish Quarterly Review” 1993, t. 84.
Google Scholar
Wrestling with God: Jewish Theological Responses during and after the Holocaust, red. Steven T. Katz, Shlomo Biderman, Gershon Greenberg, Oxford: Oxford University Press, 2007. „Zagadka cierpienia” [w jęz. hebrajskim], red. Baruch Kahana, Chajuta Deutsch, Roni Redman, Tel Awiw: Jedijot Achronot, 2012.
Google Scholar
Zikaron kodesz le-baal Esz Kedesz [Święta pamięć autora „Świętego ognia”], red. Chaim Frankel, Dawid Chaim Zilberszlag, Jeruszalaim: Waad Chasidei Piaseczna–Grodzisk, 1994.
Google Scholar
Strony internetowe / Websites
Google Scholar
Leszem Cwi [Leshem Zvi], „Wyciszająca melodia Rabiego z Piaseczna”, 2007, https://www.youtube.com/watch?v=zoDCpYHaoxE
Google Scholar
Platon, Obrona Sokratesa, tłum. Felicjan Antoni Kozłowski, https://wolnelektury.pl/media/book/pdf/obrona-sokratesa.pdf
Google Scholar
Licencja
Prawa autorskie (c) 2019 Zagłada Żydów. Studia i Materiały
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
