Obóz cygański w getcie łódzkim (1941–1942)
Zagłada Żydów. Studia i Materiały, Nr 17 (2021), Strony: 463-485
Data zgłoszenia: 2021-12-18Data publikacji: 2021-12-20
 https://doi.org/10.32927/zzsim.888
    https://doi.org/10.32927/zzsim.888
                                
                                Abstrakt
W dniach 5–9 listopada 1941 r. do obozu cygańskiego utworzonego na terenie wydzielonym z getta łódzkiego wsiedlono 5 tys. Romów i Sinti. Warunki w zorganizowanym pośpiesznie obozie, składającym się jedynie z kilkunastu budynków, były fatalne. Brak sanitariatów i odpowiednich warunków do zamieszkania spowodował, że w pierwszych kilku tygodniach w wyniku epidemii tyfusu zmarło około 600 osób. Reszta osadzonych w grudniu 1941 lub styczniu 1942 r. została wywieziona i zamordowana w obozie zagłady w Chełmnie nad Nerem. Artykuł jest poświęcony dziejom tego obozu, w szczególności procesowi jego likwidacji, który dotychczas stanowił najmniej zbadany wątek historii obozu cygańskiego w getcie łódzkim.
Słowa kluczowe
getto łódzkie , obóz cygański , Porajmos , Romowie i Sinti , Chełmno nad Nerem
Bibliografia
Źródła archiwalne / Archival Sources
                                                                
                                                                Google Scholar
                                                            
Archiwum Państwowe w Łodzi (AP Łódź)
                                                                
                                                                Google Scholar
                                                            
Zarząd Getta (Gettoverwaltung)
                                                                
                                                                Google Scholar
                                                            
Przełożony Starszeństwa Żydów w Getcie Łódzkim
                                                                
                                                                Google Scholar
                                                            
Zarząd Miejski w Łodzi (Stadtverwaltung Litzmannstadt) 1939–1945
                                                                
                                                                Google Scholar
                                                            
Państwowa Policja Kryminalna Posterunek Policji Kryminalnej w Łodzi
                                                                
                                                                Google Scholar
                                                            
Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej (AIPN)
                                                                
                                                                Google Scholar
                                                            
Akta śledztwa obozu straceń Chełmno
                                                                
                                                                Google Scholar
                                                            
Archiwum Żydowskiego Instytutu Historycznego (AŻIH)
                                                                
                                                                Google Scholar
                                                            
Zbiór materiałów do dziejów ludności żydowskiej w Łodzi 1939–1944
                                                                
                                                                Google Scholar
                                                            
Relacje Żydów Ocalałych z Zagłady
                                                                
                                                                Google Scholar
                                                            
Zbiory planów i map 1922–1990
                                                                
                                                                Google Scholar
                                                            
Archiwum The Wiener Holocaust Library
                                                                
                                                                Google Scholar
                                                            
Eyewitness testimony collection
                                                                
                                                                Google Scholar
                                                            
Archiwum Yad Vashem (AYV)
                                                                
                                                                Google Scholar
                                                            
Collection of Memoirs Written for the Yad Vashem Competition
                                                                
                                                                Google Scholar
                                                            
Źródła publikowane / Published Sources
                                                                
                                                                Google Scholar
                                                            
Archiwum Ringelbluma. Konspiracyjne Archiwum Getta Warszawy, t. 9: Tereny wcielone do Rzeszy: Kraj Warty, oprac. Magdalena Siek, Warszawa: ŻIH, 2012.
                                                                
                                                                Google Scholar
                                                            
Archiwum Ringelbluma. Konspiracyjne Archiwum Getta Warszawy, t. 13: Ostatnim etapem przesiedlenia jest śmierć. Pomiechówek, Chełmno nad Nerem, Treblinka, oprac. Ewa Wiatr, Barbara Engelking, Alina Skibińska, Warszawa: ŻIH, 2013.
                                                                
                                                                Google Scholar
                                                            
Dokumenty i materiały do dziejów okupacji niemieckiej w Polsce, t. 3: Getto łódzkie, cz. 1, oprac. Artur Eisenbach, Warszawa–Łódź–Kraków: CŻKH, 1946.
                                                                
                                                                Google Scholar
                                                            
Fogel Heniek, Dziennik, oprac. Adam Sitarek, Ewa Wiatr, Warszawa: ŻIH, 2019.
                                                                
                                                                Google Scholar
                                                            
Kronika getta łódzkiego/Litzmannstadt Getto 1941–1944, t. 1–5, red. Julian Baranowski i in., Łódź: Wydawnictwo UŁ i Archiwum Państwowe w Łodzi, 2009.
                                                                
                                                                Google Scholar
                                                            
Mostowicz Arnold, Żółta gwiazda i czerwony krzyż, red. Joanna Podolska, Łódź: Centrum Dialogu im. Marka Edelmana w Łodzi, 2013.
                                                                
                                                                Google Scholar
                                                            
Poznański Jakub, Dziennik z łódzkiego getta, Warszawa: Bellona i ŻIH, 2002.
                                                                
                                                                Google Scholar
                                                            
Proces Hansa Biebowa. Zagłada getta łódzkiego (Akta i stenogramy sądowe), oprac. Jerzy Lewiński, Warszawa: Główna Komisja Badania Zbrodni Hitlerowskich w Polsce, 1987.
                                                                
                                                                Google Scholar
                                                            
Rozensztajn Szmul, Notatnik, tłum. Monika Polit, oprac. Julian Baranowski, Monika Polit, Ewa Wiatr, Warszawa: Stowarzyszenie Centrum Badań nad Zagładą Żydów i ŻIH, 2008.
                                                                
                                                                Google Scholar
                                                            
„Słuchają słów Prezesa…” Księga przemówień Mordechaja Chaima Rumkowskiego, oprac. Adam Sitarek, Michał Trębacz, Łódź: Archiwum Państwowe i Uniwersytet Łódzki Centrum Badań Żydowskich, 2011.
                                                                
                                                                Google Scholar
                                                            
Wołkowski Konstanty, Wspomnienia z łódzkiego getta, „Wędrownik. Biuletyn PTTK w Łodzi” 1983, nr 5.
                                                                
                                                                Google Scholar
                                                            
Literatura przedmiotu / Content Related Literature
                                                                
                                                                Google Scholar
                                                            
Baranowski Julian, Obóz cygański w Łodzi 1941–1942 / The Gypsy Camp in Łódź 1941–1942, Łódź: Archiwum Państwowe w Łodzi, 2003.
                                                                
                                                                Google Scholar
                                                            
Baranowski Julian, Das Zigeunerlager in Litzmannstadt 1941–1942 / Obóz cygański w Łodzi 1941–1942, Łódź: Archiwum Państwowe w Łodzi i Księży Młyn – Dom Wydawniczy, 2013.
                                                                
                                                                Google Scholar
                                                            
Bartosz Adam, Cygański obóz w Litzmannstadt Getto. Pamięć Zagłady, „Studia Romologica” 2012, t. 5.
                                                                
                                                                Google Scholar
                                                            
Baumgartner Gerhard, Dane dotyczące identyfikacji Romów i Sinti deportowanych jesienią 1942 roku do „obozu cygańskiego” w Litzmannstadt [w:] Das Zigeunerlager in Litzmannstadt 1941–1942 / Obóz cygański w Łodzi 1941–1942, Łódź: Archiwum Państwowe w Łodzi i Księży Młyn – Dom Wydawniczy, 2013.
                                                                
                                                                Google Scholar
                                                            
Baumgartner Gerhard, Freund Florian, Der Holocaust an den österreichischen Roma und Sinti [w:] Zwischen Erziehung und Vernichtung. Zigeunerpolitik und Zigeunerforschung im Europa des 20. Jahrhunderts, red. Michael Zimmermann, Stuttgart: Franz Steiner Verlag, 2007.
                                                                
                                                                Google Scholar
                                                            
Curilla Wolfgang, Der Judenmord in Polen und die deutsche Ordnungspolizei 1939–1945, Paderborn: Ferdinand Schöningh, 2011.
                                                                
                                                                Google Scholar
                                                            
Fangmann Helmut, Reifner Udo, Steinborn Norbert, „Parteisoldaten”. Die Hamburger Polizei im 3. Reich, Hamburg: V.S.A., 1987.
                                                                
                                                                Google Scholar
                                                            
Fenomen getta łódzkiego 1940–1944, red. Paweł Samuś, Wiesław Puś, Łódź: Wydawnictwo UŁ, 2006;
                                                                
                                                                Google Scholar
                                                            
Ficowski Jerzy, Cyganie w Polsce. Dzieje i obyczaje, Gdańsk: Tower Press, 2000.
                                                                
                                                                Google Scholar
                                                            
Fings Karola, Nationalsozialistische Zwangslager für Sinti und Roma [w:] Der Ort des Terrors. Geschichte der nationalsozialistischen Konzentrationslager, t. 9, red. Wolfgang Benz, Barbara Distel, München: C.H. Beck, 2009.
                                                                
                                                                Google Scholar
                                                            
Freund Florian, Obóz cygański w Litzmannstadt Getto [w:] Post 41. Relacje z Litzammnstadt Getto. Księga pamięci / Reports from Litzmannstadt Ghetto. A memorial book, red. Angelika Brechelmacher, Bertrand Perz, Regina Wonisch, Wien: Mandelbaum Verlag, 2015.
                                                                
                                                                Google Scholar
                                                            
Freund Florian, Die Vorgeschichte der Deportation österreichischer ‘Zigeuner’ in das Getto Litzmannstadt [w:] Fenomen getta łódzkiego 1940–1944, red. Paweł Samuś, Wiesław Puś, Łódź: Wydawnictwo UŁ, 2006.
                                                                
                                                                Google Scholar
                                                            
Galiński Antoni, Obóz dla Cyganów [w:] Obozy hitlerowskie w Łodzi, red. Albin Głowacki, Sławomir Abramowicz, Łódź: Okręgowa Komisja Badania Zbrodni Przeciwko Narodowi Polskiemu w Łodzi Instytutu Pamięci Narodowej, 1998.
                                                                
                                                                Google Scholar
                                                            
Galiński Antoni, Obóz dla Cyganów w Łodzi (Zigeunerlager in Litzmannstadt), „Biuletyn Okręgowej Komisji Badania Zbrodni Hitlerowskich w Łodzi Instytutu Pamięci Narodowej” 1989, t. 1.
                                                                
                                                                Google Scholar
                                                            
Klein Peter, Die „Gettoverwaltung Litzmannstadt” 1940 bis 1944. Eine Dienststelle im Spannungsfeld von Kommunalbürokratie und staatlicher Verfolgungspolitik, Hamburg: Hamburger Edition, 2009.
                                                                
                                                                Google Scholar
                                                            
Löw Andrea, Getto łódzkie/Litzmannstadt Getto. Warunki życia i sposoby przetrwania, tłum. Małgorzata Półrola, Łukasz Marek Plęs, Łódź: Wydawnictwo UŁ, 2012.
                                                                
                                                                Google Scholar
                                                            
Montague Patrick, Chełmno. Pierwszy nazistowski obóz zagłady, tłum. Tomasz S. Gałązka, Wołowiec: Czarne, 2014.
                                                                
                                                                Google Scholar
                                                            
Nowicki Przemysław, Zanim „przybył z zaświatów”, nazywał się Winer. Krąg rodzinny i konspiracyjny Szlamka, uciekiniera z ośrodka zagłady w Chełmnie nad Nerem, „Zagłada Żydów. Studia i Materiały” 2009, nr 5.
                                                                
                                                                Google Scholar
                                                            
Puławski Adam, W obliczu Zagłady. Rząd RP na Uchodźstwie, Delegatura Rządu RP na Kraj, ZWZ-AK wobec deportacji Żydów do obozów zagłady (1941–1942), Lublin: IPN, 2009.
                                                                
                                                                Google Scholar
                                                            
Rubin Icchak (Henryk), Żydzi w Łodzi pod okupacją niemiecką, Londyn: Kontra, 1989.
                                                                
                                                                Google Scholar
                                                            
Siepracka Dorota, Stanisław Kaszyński wobec eksterminacji Żydów w obozie zagłady w Chełmnie nad Nerem [w:] „Kto w takich czasach Żydów przechowuje?…” Polacy niosący pomoc ludności żydowskiej w okresie okupacji niemieckiej, red. Aleksandra Namysło, Warszawa: IPN, 2009.
                                                                
                                                                Google Scholar
                                                            
Sitarek Adam, „Otoczone drutem państwo”. Struktura i funkcjonowanie administracji żydowskiej getta łódzkiego, Łódź: IPN, 2015.
                                                                
                                                                Google Scholar
                                                            
Sparing Frank, Das „Zigeunerwohngebiet” im Ghetto Lodz 1941/1942 [w:] Im Ghetto 1939–1945. Neue Forschungen zu Alltag und Umfeld, red. Christoph Dieckmann, Babette Quinkert, Göttingen: Wallstein, 2009.
                                                                
                                                                Google Scholar
                                                            
Świadectwa Zagłady. Obóz w Chełmnie nad Nerem. Getto wiejskie Czachulec, oprac. Łucja Pawlicka-Nowak, współpraca Jolanta Adamska, Gdańsk: Muzeum II Wojny Światowej, 2014.
                                                                
                                                                Google Scholar
                                                            
Thurner Erika, Gypsies in the Austrian Burgenland – the Camp at Lackenbach [w:] In the Shadow of the Swastika. The Gypsies during the Second World War, t. 2, red. Donald Kenrick, Bristol: University of Hertfordshire Press, 1999.
                                                                
                                                                Google Scholar
                                                            
Tyszkowa Maria, Eksterminacja Żydów w latach 1941–1943 (Dokumenty Biura Informacji i Propagandy Komendy Głównej Armii Krajowej ze zbiorów Oddziału Rękopisów Biblioteki Uniwersytetu Warszawskiego), „Biuletyn Żydowskiego Instytutu Historycznego” 1992, nr 2/3 (162/163).
                                                                
                                                                Google Scholar
                                                            
Wróbel Karolina, Romowie za murami getta warszawskiego, „Czas Kultury” 2016, nr 4.
                                                                
                                                                Google Scholar
                                                            
Zimmermann Michael, Rassenutopie und Genozid. Die nationalsozialistische „Lösung der Zigeunerfrage”, Hamburg: Christians, 1996.
                                                                
                                                                Google Scholar
                                                            
Licencja
Prawa autorskie (c) 2021 Autor & "Zagłada Żydów. Studia i Materiały"

Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.
https://creativecommons.org/licenses/by/4.0
Inne teksty tego samego autora
- Andrzej Grzegorczyk, Procedura i przebieg transportów kolejowych z getta łódzkiego do obozu zagłady w Chełmnie nad Nerem (styczeń–maj 1942 r.) , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: Nr 16 (2020)
- Andrzej Grzegorczyk, Nowa wystawa stała w Muzeum byłego niemieckiego Obozu Zagłady Kulmhof w Chełmnie nad Nerem , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: Nr 16 (2020)
- Andrzej Grzegorczyk, Dieter Schenk, Witold Kulesza, Arthur Greiser. Biografia i proces namiestnika III Rzeszy w Kraju Warty , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: Nr 20 (2024)
Podobne artykuły
- Jakub Petelewicz, Edward Kossoy (1913–2012) in memoriam , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: Nr 8 (2012)
- Anna Ziółkowska, Medycyna obozowa. O tym jak chorowali, cierpieli i umierali żydowscy robotnicy w obozach pracy przymusowej w Poznaniu (1941–1943) , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: Nr 8 (2012)
- Marian Turski, Wspomnienie o likwidacji getta łódzkiego , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: Nr 16 (2020)
- Jacek Leociak, O nadużyciach w badaniach nad doświadczeniem Zagłady , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: Nr 6 (2010)
- Irmina Gadowska, Warunki działalności artystycznej plastyków w getcie łódzkim 1940–1944 w świetle źródeł: dokumentacji administracyjnej, wspomnień i relacji świadków , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: Nr 16 (2020)
- Adam Sitarek, Dziennik Viktora Hahna z łódzkiego getta [oprac. Adam Sitarek] , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: Nr 16 (2020)
- Sylweriusz B. Królak, Spacerem po getcie. Doświadczenie przestrzeni getta w Łodzi i w Warszawie z perspektywy pieszego , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: Nr 16 (2020)
- Stefan Klemp, Źródła ukazujące działalność batalionów policyjnych w okupowanej Polsce , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: Nr 11 (2015)
- Adriana Bryk, „Najlepsze dziecko Prezesa” – poczta w getcie łódzkim (1939–1944) , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: Nr 16 (2020)
- Joanna Tokarska-Bakir, Przedziały śmierci. O książce Jana Grabowskiego, "Na posterunku. Udział polskiej policji granatowej i kryminalnej w zagładzie Żydów" , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: Nr 16 (2020)
<< < 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 > >>
Możesz również Rozpocznij zaawansowane wyszukiwanie podobieństw dla tego artykułu.
 English
 
                        English
                     Język Polski
 
                        Język Polski
                     
                        
            
                                         
                     
                     https://orcid.org/0000-0001-7554-6516
        https://orcid.org/0000-0001-7554-6516 
     
			
		 
			 
			 
				