View No. 15 (2019)

No. 15 (2019)

ISSN:
1895-247X
eISSN:
2657-3571

Publication Date:
2019-12-20

Section: From research workshops

"They didn't even leave the dead." Destruction of Jewish cemeteries in what is now Poland in the years 1933–1945

Krzysztof Bielawski

info@cmentarze-zydowskie.pl

Krzysztof Bielawski – badacz cmentarzy żydowskich, publicysta. Założyciel strony internetowej www.cmentarze-zydowskie.pl. Specjalista do spraw dziedzictwa żydowskiego w Muzeum Historii Żydów Polskich Polin. Absolwent Wyższej Szkoły Turystyki i Hotelarstwa w Warszawie oraz Instytutu Historycznego Uniwersytetu Warszawskiego (kierunek: historia i kultura Żydów). Zainteresowania badawcze: żydowskie cmentarze i zwyczaje pogrzebowe, żydowskie dziedzictwo materialne, historia Żydów w Polsce po 1989 r. Za działalność społeczną został wyróżniony dyplomem Ambasady Izraela i Żydowskiego Instytutu Historycznego oraz medalem Powstanie w Getcie Warszawskim, przyznanym przez Stowarzyszenie Żydów Kombatantów i Poszkodowanych w II Wojnie Światowej.

ORCID logo https://orcid.org/0000-0002-1112-7969

Zagłada Żydów. Studia i Materiały, No. 15 (2019), Pages: 528-554

Submission Date: 2020-09-07

Publication Date: 2019-12-20

DOI logo https://doi.org/10.32927/ZZSiM.2020.15.22

Abstract

This article outlines the process of the destruction of Jewish cemeteries on the territory of today’s Poland during World War II (beginning with 1933 in the case of the parts of the country which were within the German border before the war), including the destruction resulting from military operations or actions of the occupation authorities or the civilian population. It also briefly says what happened with the Jewish cemeteries after the war.

Źródła archiwalne
Google Scholar

Archiwum Akt Nowych
Google Scholar

Ministerstwo Gospodarki Komunalnej, 885/9/18
Google Scholar

Urząd ds. Wyznań, 132/314
Google Scholar

Ambasada RP w Berlinie, 875
Google Scholar

Archiwum Fundacji Shalom
Google Scholar

Zbiór prac z konkursu „Historia i kultura Żydów polskich”, 262/V/2004
Google Scholar

Archiwum Państwowe w Lublinie
Google Scholar

Wydział Stanu Cywilnego, 177
Google Scholar

Archiwum Państwowe w Łodzi
Google Scholar

Przełożony Starszeństwa Żydów w Getcie Łódzkim, 1081
Google Scholar

Archiwum Żydowskiego Instytutu Historycznego
Google Scholar

Archiwum Ringelbluma, sygn. ARG I 743 (Ring. I/438), ARG I 1085 (Ring. I/943)
Google Scholar

, Relacje Żydów Ocalałych z Zagłady: 17, 248, 567, 1216, 2493, 2600, 2652,
Google Scholar

, 5503
Google Scholar

Dział Dokumentacji Zabytków, Akta Sandomierza.
Google Scholar

USC Shoah Foundation
Google Scholar

Visual History Archive, 24854.
Google Scholar

Literatura przedmiotu
Google Scholar

Abraham-Diefenbach Magdalena, Gebel Jenny, Szulc Michał, Lębork [w:] Śladami żydowskimi po Kaszubach. Przewodnik. Jüdische Spuren in der Kaschubei: ein Reisehandbuch, red. Mirosława Borzyszkowska-Szewczyk, Christian Pletzing, Gdańsk: Instytut Kaszubski, Lübeck: Academia Baltica, 2010.
Google Scholar

Adamczyk-Garbowska Monika, Trzy wizyty w Auschwitz, „Zagłada Żydów. Studia i Materiały” 2018, nr 14.
Google Scholar

Altbauer Mosze, Wzajemne wpływy polsko-żydowskie w dziedzinie językowej, wybór i oprac. Maria Brzezina, Kraków: PAU, 2002.
Google Scholar

Bałaban Majer, Historja i literatura żydowska ze szczególnem uwzględnieniem historji Żydów w Polsce, t. 3: Od wygnania Żydów z Hiszpanji do rewolucji francuskiej, Lwów: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1925.
Google Scholar

Bieberstein Aleksander, Zagłada Żydów w Krakowie, Kraków: Wydawnictwo Literackie, 1985.
Google Scholar

Blask dawnych Krzepic. Materiały z dziejów Krzepic i okolicy, oprac. Romuald Cieśla, Krzepice: Gminny Ośrodek Kultury, 2007.
Google Scholar

Blättler Franz, Warszawa 1942. Zapiski szofera szwajcarskiej misji lekarskiej, tłum. Krzysztof Bartos, oprac. Tomasz Szarota, Warszawa: PWN, 1982.
Google Scholar

Borkowski Maciej, Kirmiel Andrzej, Włodarczyk Tamara, Śladami Żydów. Dolny Śląsk, Opolszczyzna, Ziemia Lubuska, Warszawa: MHŻP Polin, 2008.
Google Scholar

Brilling Bernhard, Die jüdischen Gemeinden Mittelschlesiens. Entstehung und Geschichte, Stuttgart: W. Kohlhammer, 1972.
Google Scholar

Cała Alina, Żyd – wróg odwieczny? Antysemityzm w Polsce i jego źródła, Warszawa: Nisza i ŻIH, 2012.
Google Scholar

Cmentarz żydowski w Oświęcimiu. Historia, symbole, przyroda, red. Artur Szyndler, Oświęcim: Muzeum Żydowskie, 2018.
Google Scholar

Cybertowicz Jan, Kotuniak Jarosław, Z dziejów Osięcin i okolic, Osięciny: Stowarzyszenie Kulturalne Gminy Osięciny, Włocławek: Lega, 2006.
Google Scholar

Czechowicz Jerzy, Zarys historii Żydów w Jarosławiu i okolicy. Holocaust, czasy powojenne i współczesne, Rzeszów: Edytorial, 2015.
Google Scholar

Czerniaków Adam, Adama Czerniakowa dziennik getta warszawskiego 6 IX 1939 – 23 VII 1942, red. Marian Fuks, Warszawa: PWN, 1983.
Google Scholar

Domański Paweł, Izraelici w Żabnie, Żabno: Mała Poligraϐia Redemptorystów w Tuchowie, 2003.
Google Scholar

Dzieje Żydów w Polsce. Wybór tekstów źródłowych XI–XVIII wiek, oprac. Paweł Fijałkowski, Warszawa: ŻIH, 1993.
Google Scholar

Felder Aaron, Yesodei Smochos: A compilation of Jewish laws and traditions dealing with death and mourning, with an addition of detailed studies of related problems arising from modern life situations, New York: Felder, 1978.
Google Scholar

Fijałkowski Paweł, Żydzi sochaczewscy, Sochaczew: Muzeum Ziemi Sochaczewskiej i Pola Bitwy nad Bzurą, 1989.
Google Scholar

Filar Alfons, Przesyłka z Sarnak, „Perspektywy” 1973, nr 26.
Google Scholar

Gańczyk Barbara, Grzanka Bartłomiej, Maliński Adam, Kłodawskie cmentarze, Kłodawa: Wydawca Ireneusz Niewiarowski, 2015.
Google Scholar

Głowacka-Penczyńska Anetta, Kawski Tomasz, Mędykowski Witold, The First to Be Destroyed. The Jewish Community of Kleczew and the beginning of the ϔinal solution, Boston: Academic Studies Press, 2015.
Google Scholar

Hoffmann Zygmunt, Noc kryształowa na obszarze Wrocławskiego Nadodcinka SS, „Biuletyn ŻIH” 1976, nr 2 (98).
Google Scholar

Huberband Szymon, Zagłada bożnic, bejt ha-midraszy i cmentarzy [w:] Archiwum Ringelbluma. Konspiracyjne Archiwum Getta Warszawy, t. 32: Pisma rabina Szymona
Google Scholar

Huberbanda, oprac. Anna Ciałowicz, Warszawa: ŻIH, 2017.
Google Scholar

Jonca Karol, „Noc kryształowa” i casus Herschela Grynszpana, Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, 1998.
Google Scholar

Kopówka Edward, Żydzi w Siedlcach 1850–1945, Siedlce: Stowarzyszenie tutajteraz, 2009.
Google Scholar

Kotarba Ryszard, Niemiecki obóz w Płaszowie 1942–1945, Warszawa–Kraków: IPN, 2009.
Google Scholar

Krasucki Eryk, Historia kręci drejdlem. Z dziejów (nie tylko) szczecińskich Żydów, Łódź: Księży Młyn, 2018.
Google Scholar

Kroczyński Hieronim, Kronika Kołobrzegu, Kołobrzeg: Wydawnictwo Le Petit Café, 2000.
Google Scholar

Litwin Weronika, Ochrona zabytków kultury żydowskiej w Polsce w świetle działań Fundacji Ochrony Dziedzictwa Żydowskiego [w:] Ochrona dziedzictwa żydowskiego w Polsce, red. Weronika Litwin, Marta Przybyło-Ibadullajev, Warszawa: Fundacja Ochrony Dziedzictwa Żydowskiego, 2012.
Google Scholar

Łagiewski Maciej, Stary cmentarz żydowski we Wrocławiu, Wrocław: Via Nova, 2006.
Google Scholar

Majus Krzysztof Dawid, Wielkie Oczy. Studia z dziejów wieloetnicznego galicyjskiego miasteczka, Przemyśl: Południowo-Wschodni Instytut Naukowy, 2013.
Google Scholar

Materiały źródłowe do historii Żydów Mławy i powiatu mławskiego w XVIII–XX wieku, oprac.
Google Scholar

Andrzej Grochowski, Mława: Towarzystwo Przyjaciół Ziemi Mławskiej, 2016.
Google Scholar

N.N., Wspomnienia z pierwszych miesięcy okupacji w Warszawie (09.1939 – 01.1940 r.) [w:] Archiwum Ringelbluma. Konspiracyjne Archiwum Getta Warszawy, t. 33, cz. 1: Getto warszawskie, red. Tadeusz Epsztein, Katarzyna Person, Warszawa: ŻIH, 2016.
Google Scholar

Panz Karolina, „Zagłada żydowskich mieszkańców Nowego Targu w perspektywie mikrohistorycznej – głosy, obrazy, przybliżenia i oddalenia”, praca doktorska, Wydział Stosowanych Nauk Społecznych i Resocjalizacji, Uniwersytet Warszawski, Warszawa 2018.
Google Scholar

Penkalla Adam, Żydowskie ślady w województwie kieleckim i radomskim, Radom: Tramp,1992.
Google Scholar

Piątkowski Sebastian, Radom w latach wojny i okupacji niemieckiej (1939–1945), Lublin–Warszawa: IPN, 2018.
Google Scholar

Połomski Franciszek, Zawłaszczenie i sprzedaż cmentarzy żydowskich w latach II wojny światowej na Śląsku. Ze studiów nad prawem własności w III Rzeszy [w:] Studia nad faszyzmem i zbrodniami hitlerowskimi, t. 11, red. Karol Jonca, Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, 1987.
Google Scholar

Rapta Michał, Tupta Wojciech, Moskal Grzegorz, Mroczne sekrety willi „Tereska” 1939–1945, Wadowice: Graϐikon, Rabka-Zdrój: Fundacja Rozwoju Regionu Rabka, 2009.
Google Scholar

Makom tov – der gute Ort – dobre miejsce. Cmentarz żydowski Frankfurt nad Odrą/Słubice, red. Eckard Reiss, Magdalena Abraham-Diefenbach, Berlin: Vergangenheits Verlag, 2012.
Google Scholar

Ringelblum Emanuel, Kronika getta warszawskiego wrzesień 1939 – styczeń 1943, tłum.
Google Scholar

Adam Rutkowski, oprac. Artur Eisenbach, Warszawa: Czytelnik, 1988.
Google Scholar

Rosenberg Göran, Krótki przystanek w drodze z Auschwitz, tłum. Mariusz Kalinowski, Wołowiec: Czarne, 2014. Rozmus Dariusz, Cmentarze żydowskie ziemi olkuskiej, Kraków: Cracovia, 1999.
Google Scholar

Sabor Agnieszka, Sztetl. Śladami żydowskich miasteczek. Działoszyce – Pińczów – Chmielnik – Szydłów – Chęciny. Przewodnik, Kraków: Austeria, 2005.
Google Scholar

Sapir Yoav A., Bolszewo [w:] Śladami żydowskimi po Kaszubach. Przewodnik. Jüdische Spuren in der Kaschubei: ein Reisehandbuch, red. Mirosława Borzyszkowska-Szewczyk, Christian Pletzing, Gdańsk: Instytut Kaszubski, Lübeck: Academia Baltica, 2010.
Google Scholar

Schliessung von jüdischen Friedhöfe [w:] Słowa niewinne, oprac. Nachman Blumental, Kraków–Łódź–Warszawa: Centralna Żydowska Komisja Historyczna, 1947.
Google Scholar

Simonstain Cullman Peter, Historia gminy żydowskiej z Piły od roku 1641 do Holokaustu, tłum. Agnieszka Kin, Piła: Towarzystwo Miłośników Miasta Piły, 2017.
Google Scholar

Skwara Marian, Pruszkowscy Żydzi. Sześć dekad zamkniętych Zagładą, Pruszków: Powiatowa i Miejska Biblioteka Publiczna im. Henryka Sienkiewicza, 2007.
Google Scholar

Sławiński Piotr, Dzieje i przestrzenna organizacja cmentarzy [w:] Cmentarze żydowskie w Sandomierzu, red. Piotr Sławiński, Sandomierz: Wydawnictwo Armoryka, 2011.
Google Scholar

Stendig Jakub, Dewastacja cmentarzy, bóżnic i zabytków żydowskich Krakowa podczas
Google Scholar

okupacji hitlerowskiej [w:] W 3-cią rocznicę zagłady ghetta w Krakowie, red. Michał M. Borwicz, Nella Rost, Józef Wulf, Kraków: Centralny Komitet Żydów Polskich, 1946.
Google Scholar

Stroop Jürgen, Żydowska dzielnica mieszkaniowa w Warszawie już nie istnieje!, oprac. Andrzej Żbikowski, Warszawa: IPN, 2009.
Google Scholar

Szynowłoga-Trokenheim Guta, Życie w grobowcu, Warszawa: Ypsylon, 2002.
Google Scholar

Świątkowski Wacław, Podlasie. Piąta wycieczka po kraju, Warszawa: nakładem autora, 1929.
Google Scholar

Talmud Jerozolimski, Moed Katan 2, 4.
Google Scholar

Tenenbaum Joseph, Tenenbaum Sheila, In Search of a Lost People. The Old and New Poland, New York: LLC, 1948.
Google Scholar

Tokarska-Bakir Joanna, Okrzyki pogromowe, Szkice z antropologii historycznej Polski lat 1939–1946, Wołowiec: Czarne, 2012.
Google Scholar

Trzciński Andrzej, Świadkiem jest ta stela. Stary cmentarz żydowski w Lublinie, Lublin: Wydawnictwo UMCS, 2017.
Google Scholar

Trzciński Andrzej, Wodziński Marcin, Cmentarz żydowski w Lesku, cz. 1: Wiek XVI i XVII, Kraków: Księgarnia Akademicka, 2002.
Google Scholar

Trzciński Andrzej, Wodziński Marcin, XVI-wieczne macewy ze starego cmentarza żydowskiego w Przemyślu [w:] Żydzi i judaizm we współczesnych badaniach polskich, t. 2:
Google Scholar

Materiały z konferencji, red. Krzysztof Pilarczyk, Stefan Gąsiorowski, Kraków: PAU, 2000.
Google Scholar

Tylman Hercke, Gothelf Hirszel, Jakubowicz Szloma, Zagłada [w:] Księga pamięci Sochaczewa. Wybór tekstów, wybór, oprac. i wstęp Marcin Pręgowski i in., tłum. Monika
Google Scholar

Adamczyk-Garbowska i in., Brochów: Stowarzyszenie Lokalna Grupa Działania
Google Scholar

nad Bzurą, Sochaczew: Stowarzyszenie na rzecz Historycznej Odbudowy Zamku w Sochaczewie, 2012.
Google Scholar

Urban Kazimierz, Cmentarze żydowskie, synagogi i domy modlitwy w Polsce w latach 1944–1966 (wybór materiałów), Kraków: Nomos, 2006.
Google Scholar

Wirsching Andreas, Jüdische Friedhöfe in Deutschland 1933–1957, „Vierteljahrshefte für Zeitgeschichte” 2002, t. 50, nr 1.
Google Scholar

Włodarczyk Edward, Z dziejów Żydów skierniewickich, Skierniewice: PPHU Sigma, 1993.
Google Scholar

Wodziński Marcin, Hebrajskie inskrypcje na Śląsku XIII–XVIII wieku, Wrocław: Towarzystwo Przyjaciół Polonistyki Wrocławskiej, 1996.
Google Scholar

Wydział Statystyczny [w:] Archiwum Ringelbluma, t. 12: Rada Żydowska w Warszawie, oprac. Marta Janczewska, Warszawa: ŻIH, 2014.
Google Scholar

Zaremba Marcin, Gorączka szabru, „Zagłada Żydów. Studia i Materiały” 2009, nr 5.
Google Scholar

Zasada Stanisław, Macewy z jeziora, „Rzeczpospolita”, 6 IX 2002.
Google Scholar

Ziółkowska Anna, Obozy pracy przymusowej dla Żydów w Wielkopolsce w latach okupacji hitlerowskiej (1941–1943), Poznań: Wydawnictwo Poznańskie, 2005.
Google Scholar

Strony internetowe
Google Scholar

Adler Horst, „Noc Kryształowa” i pogrom Żydów w Świdnicy, tłum. Edmund Nawrocki, http://www.mojemiasto.swidnica.pl/?p=1047
Google Scholar

Ginsberg Abraham, Jak rozumieć wartość żydowskich cmentarzy?, https://sztetl.org.pl/pl/tradycja-i-kultura-zydowska/religia/jak-rozumiec-wartosc-zydowskich-cmentarzy
Google Scholar

Gołąbek Michał, Brzeziny żyją na macewach, http://www.e-kalejdoskop.pl/wiadomosci-a230/brzeziny-zyja-na-macewach-r669/pdf
Google Scholar

Ignatiew Radosław I., Postanowienie o umorzeniu śledztwa, http://ipn.gov.pl/ftp/pdf/jedwabne_postanowienie.pdf
Google Scholar

Karpeta Adrian, Rybnickie „Pokłosie”. Wstrząsająca relacja świadka likwidacji cmentarza
Google Scholar

żydowskiego, http://nowiny.rybnik.pl/artykul,29477,rybnickie-8222-poklosie-8221-wstrzasajaca-relacja-swiadka-likwidacji-cmentarza-zydowskiego.html
Google Scholar

O Żydach z Parysowa i ich cmentarzu, https://sztetl.org.pl/pl/miejscowosci/p/592-parysow/104-teksty-kultury/138365-o-zydach-z-parysowa-i-ich-cmentarzu
Google Scholar

Wąsacz Małgorzata, Po żydowskim cmentarzu na Wzgórzu Dąbrowskiego nie ma już śladu, http://www.pomorska.pl/serwisy/album-bydgoski/art/6839439,po-zydowskim-cmentarzu-na-wzgorzu-dabrowskiego-nie-ma-juz-sladu,id,t.html
Google Scholar

License

Copyright (c) 2019 Zagłada Żydów. Studia i Materiały

Creative Commons License

This work is licensed under a Creative Commons Attribution-NonCommercial-NoDerivatives 4.0 International License.

https://creativecommons.org/licenses/by-nc-nd/4.0

Similar Articles

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50 > >> 

You may also start an advanced similarity search for this article.

Altmetrics

Citations in Google Scholar - Click the Icon to Check

Statistics

Bielawski, K. . (2019). "They didn’t even leave the dead." Destruction of Jewish cemeteries in what is now Poland in the years 1933–1945. Zagłada Żydów. Studia I Materiały, (15), 528–554. https://doi.org/10.32927/ZZSiM.2020.15.22

Share

                            View No. 15 (2019)

No. 15 (2019)

ISSN:
1895-247X
eISSN:
2657-3571

Data publikacji:
2019-12-20

Dział: From research workshops